لزوم توجه به انگیزه هوادارن

از آنجا که حمایت حامیان و تجمع و شعارهاى اطرافیان ، سبب مى شود که عالمان دلبسته به دنیا فریفته شوند و خویش را شایسته و سزاوار ستایش ‍ بپندارد و همین پندار برگمراهى و کجروى ایشان بیفزاید، امام سجاد - علیه السلام - به محمد بن مسلم زهرى - عالم دربارى - که نفوذ اجتماعى پیدا کرده و جمعى به خیال دستیابى به قدرتى او به شاگردى وى در آمده اند هشدار مى دهد:

اگر مى بینى مردم گردت را گرفته اند، گمان نکن که براستى بر سایر عالمان شرافت و فضیلتى دارى و روى آورى مردم به تو ناشى از علم و دانش برتر توست آنان که گرد تو جمع شده اند بدان جهت است که :

1- چشم به دنیاى تو دوخته اند و مى خواند از امکانات تو بهره گیرند یا در پرتو موقعیت تو آنها به به موقعیتى در دستگاه حکومت دست یابند.

2- در محیط زندگى آنان ، عالمانشان از دست رفته اند و چون کسى را ندارند روى به تو آورده اند .

3- ریاست طلبى و دنیا خواهى بر ایشان و تو سایه افکنده است .

به خویشتن خویش بازگردد و نقطه هاى کور و بى دانشیهاى خود را مرور کن تا بیابى مردم چگونه گول خورده اند و در پى تو روان گشته و دست از کار و زندگى کشیده و در پاى کرسى درس تو زانو زده اند!

آنان در اندیشه کسب مرتبه علمى و رسیدن به موقعیت اجتماعى تو مى باشند!

و از این رو به دریایى ژرف و بلایى بى پایان فرو افتاده اند! (451)

بقیه در ادامه مطلب

 راه نجات و بازگشت

اینک اگر جویاى نجات از وابستگى به دنیا و دربار هستى از موقعیت و امکانات مادى نارواى خویش روى بگردان تا به شایستگاه بپیوندى ؛ شایستگانى که با کهنه جامه زاهدانه خویش بدرود حیات گفتند در حالى که پشتشان به شکشان چسبیده بود میان آنان و خدا حجابى نبود، فریفته دنیا نشدند!

اگر چون تو عالمى با این سن و سال گرفتار دنیا شوى ، پس از جوانان بى دانش و کم تجربه چه انتظارى مى توان داشت !

اناالله و انا الیه راجعون !

به چه کسى باید تکیه کرد و به کجا باید پناه بد! ما غم و نگرانى خود را از کارهاى تو به در گاه خدا شکوه مى بریم و مشکلات و مصیبتهایى که از ناحیه تو مى بینیم به حساب خداوند مى گذاریم .. (452) چه نگران کننده است اگر این آیه از قرآن شامل حال تو باشد که خداوند مى فرماید:

اضاعول االصلاة و اتبعو الشهواات فسوف یلعون غیا (453)

یعنى ؛ نماز را ضایع ساختند و شهوتها و تمایلات نفسانى را پیروى کردند، پس بزودى نتیجه و کیفر گمراهیهاى خود را خواهند دید.

... شکر خداوند را که ما را از فرو افتادن در مشکلات و موقعیت تو، ایمن داشت .

ولاسلام . (454)

پی نوشتها:

384- اختصاص 285؛ بحار 7/282

385- آل عمران /164؛ جمعه /2.

386- در رجال شیخ طوسى عبارت چنین آمده است ، در حالى که اگر منظور امام صادق - علیه السلام - باشد، صحیح جعفر ین محمد بن على بن الحسین خواهد بود.

387- رجال الطوسى 81-120

388- رجال الطوسى 81-120

389- الاخصاص 8.

390- رجال کشى 76

391- مناقب 3/311؛ بحار النوار 46/133؛ اعیان الشعیه 11/637

392- اختیار معرفة الرجال 9

393- اختیار معرفة الرجال 9

394- عیون المعجزات 73

395- اصولى کافى 4/89

396- اختیار معرفة الرجال 123؛ حدیث شماره 194/195

397- تاریخ الائمه ابى الثلج بغدادى 28؛ اعیان الشیعه ؛ دلائل الامامه 80

398- واسط شهرى است که به دست حجاج بنا شده است و از آنجا که این شهر میان بصره و کوفه قرار گرفته و از طرف پنجاه فرسخ با این دو شهر فاصله دارد، واسط نامیده شده است . معجم البلدان 5/347

399- تاریخ یعقوبى 2/290

400- رجال الطوسى ، پاورقى ص 90

401- اختیار معرفة الرجال 79؛ اختصاص 205؛ روضة الواعظین 248؛ بحارالنوار 46/136

402- تاریخ طبرى ، مترجم 3/3873

403- مروج الذهب 3/164

404- اختیار معرفة الرجال 78-75

405- دلائل الامامه 90؛ اختیار معرفة الرجال 120، حدیث 192؛ اثبات الهداة 5/251

406- همان مدرک 123 حدیث 194 ش تنقیح المقال 2/42

407- اختیار معرفة الرجال 123، حدیث 195؛ رجال ابن داود 281

408- اختیار معرفة الرجال 115

409- همان مدرک 119.

410- همان مدرک 124؛ تاریخ الشعیه 38.

411- طبقات ابن سعد 7/106؛ اختیار معرفة الرجال 126-125؛ رجال الطوسى ، پاورقى 90 و رک : و فیات الاعیان 2/375-378؛ جامع الرواة 1/362

412- اختیار معرفة الرجال 38، حدیث 78.

413- ظاهرا او آخرین صحابه در مدینه بوده است و جز او کسانى از صحابه در سایر شهرها حیات داشته اند. رک : المعارف 307

414- عمان مدرک 44 حدیث 93

415- اختیار معرفة الرجال 124، حدیث 195؛ تنقیح المقال 2/117؛ اعیان الشیعه 5/45

416- اسدالغابة 3/145

417- طبقات الکبیر 6/64

418- اختیار معرفة الرجال 94؛ ش 149؛ المعارف 341؛ تنقیح المقال 2/118

419- الکامل 4/642

420- تنقیح المقال 2/118-119

421- اعیان الشیعه 4/45

422- تنقیح المقال 2/118

423- اختیار معرفة الرجال ؛ ش 357

424- همان مدرک ، ش 919

425- اختیار معرفة الرجال 202؛ ش 356

426- اختیار معرفة الرجال 331؛ ش 604؛ تنقیح المقال 1/4

427- اختیار معرفة الرجال 330؛ ش 601؛ رجال نجاشى 7؛ تنقیح المقال 1/4

428- رجال نجاشى 7

429- تنقیح المقال 1/4

430- شیخ طوسى ره سلیم هلالى را هم در میان اصحاب امیر المؤمنین - علیه السلام - و در میان بسیار حین بن على ، حسین بن عل و على بن الحسین ، و محمد بن على - علیه السلام - یاد کرده است . او از یاران به شمار مى آید واز نظر قدمت مقدمترین آن اصول معرفى شده است . این شخصیت از نظر اعظم علماى شیعه موثق است و کتابش از نظر تحقیق داراى اعتبار مى باشد. رک : رجال طوسى 91 و 74؛ تنقیح المقال 2/52-54

431- ابوالسود دئلى از اصحاب امیر المؤمنین و امام حسن وامام حسین و امام سجاد - علیه السلام - مى باشد و امامیه و اهل سنت او را ثقه و مطمئن و فاضل شمره اند. ابن سعد درباره وى گفته است : او شاعر، شیعه و موثق در حدیث بوده است ، زمانى که ابن عباس از بصره خارج شد ابوالاسود را به جاى خود به حکومت بصره نهاد و على - علیه السلام - او را تثبیت کرد. ابوالاسود را نخستین واضع علم نحو دانسته اند زیرا به رهنمود على - علیه السلام - به تدوین علم نحو پرداخت . مرحوم مامقانى دباره او مى نویسد: ابو الاسود شخصیتى فاضل ، ثقه و از بزرگان و سرشناسان ایشان و یار امیر المؤمنین بود و با آن حضرت در صفین همراه بود و در راءى و اندیشه از کاملترین مردم به شمار مى آمد و در سال 69 هجرى بدرود حیات گفت . رک : رجال طوسى - پاورقى المقال 2/111

432- حبیب ابن ایب ثابت از اصحاب على - علیه السلام - و امام سجاد  علیه السلام و امام باقر - علیه السلام - و امام باقر - علیه السلام - شناخته شده است و شیخ طوسى ره وى را فقیه کوفه دانسته است و اهل تحقیق این تعبیر را نشانه امامى بودن حبیب و مدح او به شمار آورده اند. برخى از علماى رجال اهل سنت چون نیز بر ثقه بودن او تاءکید روزیده اند. حبیب ابى ثابت در سال 119 هجرى وفات یافته است . رک : رجال طوسى 87؛ تنقیح المقال 1/251

433- اجمال زندگى و شخصیت جابربن عبدالله انصارى در ص 213 گذشت .

434- اجمل زندگى و شخصیت رشید هجرى در ص 210 گذشت .

435- صاحب نظران امامیه در علم رجال ، سالم بن ابى الجعد را از خواص ‍ یاران نزدیک امیر المؤمنین - علیه السلام - دانسته است . و شیخ طوسى نامش را در شمار اصحاب امام سجاد - علیه السلام - یاد کرده است وفات او را قبل ز سال 100 هجرى دانسته اند رک : رجال طوسى 91؛ تنقیح المقال 2/1

436- شیخ طوسى صهیب ابو حکیم را از اصحاب امیر المؤمنین وامام سجاد علیه السلام بشمار آورده است . او کسى است که میثم تمار خبر شهادت خود را به وى داد و او را از چگونگى دیتگیرى و شهادتش مطلع ساخت . پس از شهادت میثم صهیب با جمعى از خرمافروشان تصمیم گرفتند که بدن مثم را از چنگال نگاهبانان حکومت بیرون آوردند و آنان که شمارشان به هفت نفر مى رسید شبانه از میان نگاهبانان عبور کردند و بدن میثم را از آن محیط دور ساخته و در جاى امنى به خاک سپرد. مرحوم مامقانى این جریان را دلیل حسن حال صهیب و فداکارى او در طریق تشیع و نشانه شیعى بودن وى دانسته است . زیرا پذیرش خطرى جدى و بزرگ براى نجات بدن میثم نیازمند قوت ایمان و محبت اهل بیت دانسته است ، زیرا پذیرش خطرى جدى و بزرگ براى نجاات دادن بدن میثم نیازمند قوت ایمان و محبت اهل بیت و دوستان آنان بوده است رک : رجال طوسى 94؛ تنقیح المقال 2/102

437- اجماع زندگى و شخصیت عامربن واثله در ص 215 گذشت .

438- شیخ طوسى وفات وى را در سال 120 هجرى دانسته است ولى بعضى سال 135 هجرى را یاد کرده اند رک : رجال طوسى ، پاورقى 96.

439- قاسم بن محمد بن جد مادرى امام صادق - علیه السلام - وپسر خاله امام سجاد  علیه السلام مى باشد زیرا مادر امام سجاد - علیه السلام - و مادر قاسم بن محمد هر دو، دختران یزدگرد آخرین شهریار ایران بودند. رک : رجال طوسى - پاورقى 100

440- برخى از اصحاب امام سجاد - علیه السلام - در انتشار دانش خویش ‍ به اقصى نقاط آن روز جهان اسلام همتى وافر داشته اند و ضحاک بن مزاحم از ایشان است که براى آموزش قرآن به نسلهاى نورسته امت اسلامى به شهرهاى بخارا و بلخ و سمرقند ومرو سفر کرد و در بلخ بدرود حیات گفت : رک : رجال طوسى ، پاوقى 94؛ تنقیح المقال 2/105

441- رجال طوسى ، پاورقى 82-101

442- بحارالنوار 46/143

443- ابراهیم 7.

444- کتابة - علیه السلام - الى محمد بن مسلم الزهرى یعظه : کفانا الله وایاک من الفتن و رمتک من النار، فقداصبحت بحال ینبغى لمن عرفک بها ان یرحمک فقد انقلتک نعم الله بما اصح من بدنک و اطال من عمرک وقامت علیک حجج الله بما حملک من کتابه و فقهک فیه من دینه و عرفک من سنة نبیه محمد فرضى لک فى کل نعمة انعم بها علیک و فى کل حجة احتج بها علیک الفرض بماقضى الا ابتلى شکرک فى ذلک و ابدى فیه فضله علیک فقال : لئن شکر تم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابى لشدید. تحف العقول 274؛ بحار النوار 78/131؛ معادن الحکمة 61

445- آل عمران 187

446- فانظراى رجل تکون غدا اذا وقفت بین یدى الله فسالک عن نعمد علیک کیف رعتیها و عن حجججه علیک کیف فضیتها ولا تحسبن الله قابلا منک باالتعذیر و لا راضیا بالتقصیر، هیهات هیهات لیس کذالک احتملت ان انست وحشة الظالم و سهلت له طریق الغى بدونک منه حنى دنوت و اجابتک له حین دعیت تحف العقول 275

447- فما اخوفنى ان تکون تبوءبمائمک غدا مع الخوتة و ان تسال عما اخذت باعانتک على ظلم الظلمة انک اخذت مالیس لک ممنت اعطاک و دنوت ممن لم یرد على احد حقا و لم ترد باطلا حین ادنا؟ و احببت من حادلله اولیس بدعهائه ایاک حین دعاک جعملک قطبا اواروا بک رحى مظااللمهم و جسرا یعبرون علیک الى بلا یاهم وسلما الى ظالتهم داعیا الى غیهم سالکا سبیلهم همان مدرک

448- یدخلون بک الشک على العلماء و یقتادن بک قلوب الجهال الهیم ، فلم یبلغ اخص وزرائهم و لا اقوى اعوانهم ما بلغت من اطلاح فسادهم و اختلاف الخاصة و العامة الیهم . فما اقل ما اعطوک فى قدرما اخذو ا منک وماایسرما عمروالک ، فکیف ما خربوا علیک فانظر لنقسک فانو لا ینظرلها عیرک و حاسبها حساب رجل مسؤ ول تحف العقول 276؛ بحار النوار 78/132

449- اعراف 168

450- و انظر کیف شکرک لمن غذاک بنعمة صغیرا و کبیرا فما اخوفنى ان تکون کما قال الله فى کتابه : فخلف من بعدهم خلف ورثوا الکتاب یاءخذون عرض هذا الادنى و یقولون سیغفرلنا انک لست ف دار مقام انت فى دار قد اذنت برحیل ، فما بقاء المرء بعد قرنائه . طوبى لمن کان فى الدنیا على وجل ، یابوس لمن یموت و تبقى ذنوبه من بعده .

احذر فقد نبئت و بادر فقد اجفت . انک تعامل من ال یجهل و ان الذى یحفظ علیک لا یعقل تجهز فقددنا منک سفر بعید و داو دنبکک فقد دخله سقم شدید. تحف العقول 276؛ بحارالنورا 78/133

451-.. اذ صاروا یقتدرون برایک و یعملون بامر؟ ان احللت احلوا و ان حرمت حرموا ولیس ذلک عندک و لکم اظهر هم علیک رغبتخم فیما لدیک ، ذهاب علمائهم و غلبة الجهل علیک و علیهم و حب الرئاسد و طلب الدنیا منک ومنهم . اماترى ما انت فیه من الحجهل و الغرة وما الناس فیه من البلاء و الفتنة قد ابتلیهتم و فتنهم بالشغل عن مکاسبهم مماروات فتاقت نفوسهم الى ان یبلغوا من العلم ما بلغت او یدرکوا به مثل الذى ادرک ، فو قعو ا منک فى بحر لا یدرک عمقه و فى بلاء لا یقدر قدره . فالله لنا و لک و هوالمستعان . تحف العقول 277؛ بحارالانوار 78/134

452- امابعد فاعرض عن کل ما انت فیه حتى تلحق بالصالحین الذین دفنوا فى اسمالهم ، لاصقة بطونهم بظهورهم ، لیس بینهم و بین الله حجاب و لا تقهم الدنیا و لا یفتتون بهاى رغبوا افطلبوا فما لبثوان ان لحقوا فاذا کانت الدنیا تبلغ من مثلک هذا المبلغ مع کبر سنک و رسوخ علمک و حضور اجلک فکیف یسلم الحدث فى سنه ، الجاهل فى علمه الماقون فى راءیه ، المدخول فى عقله انالله و انا الیه راجعون . على من المعول ؟ و عند من المستعتب ؟نشکوا الى الله بثنا و مانرى فیک و نخبسب عندالله مصیبتنا بک همان مدرک

453- مریم 59

454- ماا اخوفنى ان تکون کمن قال الله تعالى فى کتابه : اضاعوا الصلوة استحملک کتابه و استودعک علمه فاضعتها، فنحمدالله الذى عافانا مماا ابتلاک به والسلام تحف المعقول 277؛ بحارالانوار 78/135