1ـ پاکستان

کشور پاکستان همسایه جنوب شرقی جمهوری اسلامی ایران تا سال 1326 شمسی جزو کشور هندوستان بود. در قرن هشتم میلادی نواحی اطراف «سند» به تصرف مسلمانان در آمد. سلطان محمود عزنوی قسمت اعظم شمال غربی هند، یعنی پاکستان امروزی را به تصرف در آورد و در نتیجه دین اسلام جایگزین بت پرستی گردید و لاهور مرکز فرهنگ مسلمانان شد.
دردوره مغول، حکام مسلمان در حدود شش قرن بر این شبه قاره حکومت کردند. از آغاز قرن 17 میلادی نفوذ انگلستان در هند آغاز گردید و آنها بیش از دویست سال بر این کشور حکمرانی نمودند، که سرانجام بر اثر مبارزات طولانی مردم هند به رهبری گاندی، انگلستان مجبور به خروج از این کشور گردید.
در این برهه، مسلمانان که در بخش غربی و شرقی شبه قاره هند اکثریت داشتند به فکر استقلال و ایجاد دولتی مسلمان افتادند و اولین بار فکر آزادی را علامه اقبال لاهوری با الهام از قیام عاشورا سال 61 هجری به ملت مسلمان هند آموخت :
رمز قرآن از حسین آموختیم
ز آتش او شعله ها اندوختیم
آن امام عاشقان پور بتول
سرور آزادی ز بستان رسول
چون خلافت رشته از قرآن گسیخت
حریت را زهر اندر کام ریخت
خاست آن سر جلوه خیر الامم
چون سحاب قبله باران در قدم
بر زمین کربلا بارید و رفت
لاله در ویرانه ها کارید و رفت
تا قیامت قطع استبداد کرد
موج خون او چمن ایجاد کرد
سر ابراهیم و اسماعیل بود
یعنی آن اجمال را تفصیل بود
ماسوی الله را مسلمان بنده نیست
پیش فرعونی سرش افکنده نیست
خون او تفسیر این اسرار کرد
ملت خوابیده را بیدار کرد
تیغ «لا» چون ازمیان بیرون کشید
از رگ ارباب باطل خون کشید
نقش «الا الله» بر صحرا نوشت
سطر عنوان نجات ما نوشت
مسلمانان هند با شعار «عاشورای محرم، یاد آور وظیفه مسلمانان» انقلاب خودرا آغاز کردند و پس از پیروزی بر استعمار پیر، اسکندر میرزا را که یک شیعه بود به عنوان نخستین رئیس جمهور پاکستان برگزیدند.
«عشق به امام حسین (ع) در ایران اسلامی جای تعجب ندارد، چون اکثر مردم شیعه و به عشق امام حسین (ع) زنده اند، ولی در آنجا شیعیان در اقلیت و اهل سنت در اکثریت اند. لذا در نگاه اول انتظار نمی رود که عزاداری امام حسین (ع) در پاکستان به صورت یک امر همگانی و ملی تلقی شود... به طوری که در ایام عاشورا و محرم جامعه پاکستان حالت سوگوارانه ای به خود می گیرد... در پاکستان اکثر اهل تسنن نیز احترام خاصی برای حضرت فاطمه علیها السلام و ائمه معصومین علیهم السلام قائل اند... دولت پاکستان نیز خود را برای برگزاری مراسم عزاداری در فضای امن آماده می کرد. همچنین با تشکیل کمیته ویژه تدابیر امنیتی و انتظامی مؤثر و خوبی را اتخاذ نمود، که مجموعه این همکاریها، تلاشها و تدابیر توانست فضای امنی را برای عاشورای حسینی فراهم آورد».
مقامات سیاسی پاکستان هر یک پیام و دیدگاه های خود را که ـ ظاهرا" سنت نیز هست ـ درباره عاشورا و امام حسین (ع) ارایه دادند، که توسط رسانه ها و روزنامه های پاکستان منتشر شد، که به عنوان نمونه به بعضی از آنها اشاره می کنیم :
رئیس جمهور (وقت) پاکستان آقای «فاروق احمد خان لغاری» می گوید :
«زندگانی مبارک امام حسین (ع) برای ما راه هدایت است. با پیروی از این راه ما می توانیم توطئه های دشمنان را خنثی کنیم».
نخست وزیر (وقت) پاکستان خانم «بی نظیر بوتو» در پیام خود چنین اظهار میکند:
«مسلمانان فلسطین، کشمیر و بوسنی باید بر سیره امام حسین (ع) عمل کنند»:
استاندار ایالت پنجاب آقای «چوهدری الطاف حسین» میگوید :
«بهترین راه برگزاری عاشورا این است که ما نقش امام حسین (ع) را بشناسیم و فلسفه شهادت را در پرتو قرآن و سنت ببینیم. ما باید درروز عاشورا پیمان ببندیم که طبق اصول راستی، عدل، مساوات، صبر، برادری و تمیز حق از باطل زندگی خود رااداره کنیم...»
عاشورا در رسانه های پاکستان
عاشورا و پاکستان به عنوان روز عزای ملی امت اسلامی تلقی می گردد، که همه اقشار و گروهها این روز را پاس می دارند و این روز ازتعطیلات رسمی این کشور است. از دیگر شاخصه های عاشورا اختصاص یافتن برنامه های صدا و سیما در روزهای تاسوعا و عاشورا به امام حسین (ع) و اصحاب و یاران آن حضرت است که فوق العاده مورد ارزیابی است: اولا اخبار عزاداری به نحو گسترده و در سطح بسیار وسیع منتشر میشود و ثانیا" برنامه های متعدد عزاداری، نوحه خوانی، ذکر مصیبت و تشریح ابعاد عاشورا از تلویزیون پاکستان پخش می گردد. علاوه بر شبکه سراسری، شبکه S.T.M که برنامه های خبری C.N.N و B.B.C را در پاکستان پخش می کند ـ نیز اخبار این روز را پوشش می دهد.، قابل ذکر است، که برنامه های عزاداری از همان اوایل محرم پخش می گردد و روزنامه ها نیز نقش بسیار مؤثری را در این زمینه ایفا می کنند. (2)

2ـ هند

بخش بزرگی از منطقه اوتارپراداش هند که در دو قرن هجدهم و نوزدهم میلادی استان «اوده» نامیده می شود، تحت حکومت یک سلسله شیعه ایرانی اداره می شد، که در سال 1770 از خراسان به هند مهاجرت کرده بودند.
این سلسله، ازمراسم شیعه که مهمترین آنها محرم بود، حمایت می کردند و مراسم عاشورادر سراسر این منطقه برگزار میشد و سنیان و حتی هندوها نیز در آن شرکت میکردند.
روز عاشورا روز تعطیل رسمی و عمومی هند است.
در خارج از ایران، بزرگترین جامعه تشیع در شبه قاره هند و پاکستان وجود دارد، تا آنجا که شیعیان هند دست کم دو برابر شیعیان ایران اند، براساس منابع معتبری در دکن بهمنیان از آغاز کار، گرایش های شیعی داشتند. در سال 832 هجری، احمد شاه ولی بهمنی به طور علنی به آیین تشیع در آمد، یوسف عادلشاه (895 ـ 916 هـ) بنیانگزار پادشاهی بیجاپور به آیین و مراسم عبادی رنگ شیعی داد، در عصر فرزندش اسماعیل عادل شاه (916 ـ 941 هـ) مذهب اهل بیت در نظام حکومتی و سیاسی کاملا" جا افتاد.
قلی قطب شاه (918 ـ 950 هـ) پادشاهی گلکند را به عنوان یک حکومت شیعی پایه گذاری کرد، که در آن خطبه ای به نام ائمه دوازده گانه شیعه خوانده می شده است. برهان اول (915 ـ 961 هـ) دومین فرمانروای احمد نگر به وساطت شاه ظاهر، وزیر پرهیزگارش، به مذهب تشیع در آمد .
در زمان اکبر شاه، نور الله شوشتری برجستهترین عالم دینی شیعه دوازده امامی در 996 هجری به هند مهاجرت کرد و توسط امرای شیعه مذهب دربار به عنوان قاضی القضات لاهور منصوب شد.
رهبری جناح شیعه را سادات بارهه بر عهده داشتند و آنها، یعنی سادات بارهه در«اوده» ظهور کردند.
تشیع اوده با پایتخت فرهنگیش در لکنهو، حلقه اتصال میان امپراتور مغول و تشیع امروزین هند است.
بعد از لکنهو، رامپور مرکز تشیع به شمار می رفت که تا این اواخر مرکز حکومت نشین شیعه بود.
وزرای نواب او ده به فرمانروایی حکومت نشین خودمختار اوده رسیدند و مدعی پادشاهی شدند و تحت اشراف این خاندان بود» که فرهنگ شیعه تلطیف و گسترش یافت.
در عصرفرمانروایی امجد علی (1258 ـ 1264 هـ) قوانین شیعی اوده، جانشین قوانین حنفی در محاکم شرع گردید.
در لکنهو، علیرغم نفوذ بریتانیا، فرهنگ شیعه ادامه یافت و مدرسه الواعظین به تربیت مبلغان شیعه می پرداخت و محققان نام آوری؛ مانند تفضل حسین خان در این شهر پرورش یافتند.
گردهمایی شیعیان در 1325 هجری تاسیس دانشکده ای شیعی در لکنهو را به دنبال داشت و در دانشکده M.A.O، که سید احمد خان در علیگره بنا کرد، فرهنگ و علوم علوی تدریس می شد.

فلسفه عاشورا در هندوستان

در شبهه قاره هند عاشورا تا عمق جان مردم نفوذ کرده است. محرم آن سامان از نظر تراژدی و احساس، عمیقترین آثار را در آن نواحی به جای گذاشته و حتی ملتهای غیر مسلمان را مجذوب خود نموده است. تشیع هند همه ساله مراسم محرم را برپا می کنند و در این مراسم به سخنرانی و بیان وقایع کربلا با نثر و نظم می پردازند و به دنبال آن مآتم و مراسم سینه زنی اجرا می شود و شبیه کوچکی از آرامگاه امام حسین (ع) که« تعزیه» نام دارد را بر پا می کنند و علم های معروف به بیرق برادرش حضرت عباس را در اماکن متبرکی به نام «امام باره» نگاهداری می کنند، که همه اینها را طی مراسمی دسته جمعی در روزدهم محرم بیرون می آوردند (نظیر مراسم حمل نخل در یزد و جنوب خراسان) .
شور مصیبت امام حسین (ع) تاثیر روحی فوق العاده ای بر زبان باقی می گذارد، به طوری که النگوهای بلورین خود را می شکنند، سر خود را شانه نمی زنند، جواهر بر خویشتن نمی آویزند و از لباسهای زینتی خودداری می ورزند و این سوگواریها تا اربعین ادامه دارد.
مراسم عاشورا تاثیر شگرفی بر مذهب اهل تسنن و فرهنگ و آداب آنان گذاشته است، به طوری که در ایام عزاداری، آنان نیز در امام باره ها شرکت می کنند و از ته دل بر عزای سید مظلومان اشک می ریزند از این رو پیوندهای اجتماعی و خویشاوندی فوق العاده ای میان برادران اهل سنت و شیعی گره خورده که با صراحت از بنی امیه تبری می جویند و بر فضیلت علی (ع) و فرزندانش اصرار می ورزند .

تاریخچه امام باره (حسینیه ها)

در شهر لکنهو بناهای چشمگیری مربوط به پیشوایان تشیع، بخصوص شهدای کربلا وجود دارد، که در طول چند قرن اخیر، مردم مدل هایی از گنبد و بارگاه امام حسین (ع) را به نام «تعزیه» و «امام باره» برای مراسم سالیانه محرم در هند ساخته اند، که این تعزیه ها و امام بارهها به شکلها و اندازه های مختلف ساخته می شوند. از ساختمانهای سمبلیک کوچک از جنس نی گرفته تا بناهای بزرگی که روح چرخ حمل می شوند.

تاثیر پذیری مراسم مذهبی از مذهب هندو

در هند، مذهب هندو و مراسم آن تأثیر فراوانی از مراسم محرم گرفته، که یک نمونه آن بنای «تعزیه» در پایان مراسم محرم است.
در این کشور شیعیان، سنیان و هندوها همگی در مراسم محرم شرکت فعال دارند و عاشورا روز تعطیل عمومی است.
از سال 1845 تا 1917 میلادی عده زیادی ازشیعیان هندی به کارائیب مهاجرت کردند و فرهنگ محرم را در آن منطقه نیز رواج دادند.

نفوذ باورها خرافاتی در مراسم محرم

بدون تردید باورها خرافی و سنتهای جاهلی، هنوز هم در میان امت اسلامی حضور دارد، حتی در کشورهای اسلامی و شیعی پدیده باورهای غلط به چشم می خورد تا چه رسد به شکوری مانند هندوستان که مسلمانان در آن دراقلیت هستند. قطعاً خرافه هایی وجود دارد؛ زیرا شیعیان هند با توجه به دور بودن آنان از مرکز تشیع (عراق و ایران) در وضعیت بسیار ضعیفی به سر می برند. علاقه وافر آنان نسبت به اهل بیت و مراسم عاشورا یک محبت ارثی و تقلیدی است که از دیر باز ریشه در عقاید آن سامان نهاده است.
متاسفانه دیگر جای افرادی هم چون علامه میر حامد حسینها و سید دلدار علیها و... در هند خالی است و تعدد محافلی که در آن دیار برگزار می شود بسیار کم محتوا و اندک است. امروز بیشتر گردانندگان محافل و سخنرانیها را خطبای کم سواد و بعضاً بی سواد تشکیل می دهند که این خود ضایعه بس دردناک است و باید متولیان حوزه تشیع در این زمینه فکر بازتری نموده و در صدد تربیت فضلای جوان و تاسیس حوزه های محلی بر آیند وگرنه فرهنگ بیگانه و شبیخون فرهنگی در اندک زمان در آن سامان و دیار خواهد شد.
تأثیر پذیری فرهنگ هندوها در مراسم عاشورا به اشکال مختلفی دیده می شود. آن چنان که هندوها تحت تأثیر مراسم عاشورا و عزاداری شیعیان قرارگرفته اند و حتی برخی از آنان در مراسم عاشورا علم و دستجات را حمل میکنند و خونی که بر اثرزدن قمه و زنجیر عزاداران بیرون آمده است بر پیشانی می مالند، شیعیان نیز تحت تأثیر بعضی از مراسم هندوها قرارگرفته اند. آنها با روشن کردن عمود و آویختن حلقه های گل به علم حضرت عباس، و متبرک دانستن ذوالجناح و آتش بازی سنتی، این عملها را درمراسم مذهبی خود اجرا می کنند.
ذوالجناح در میان شیعیان هند از اهمیت خاصی برخوردار است. قیمت این نوع اسب که باید از نژاد عربی باشد گزاف است. ذوالجناح را نباید کسی سوار شود، آزاد است و گماشته و مراقبی ندارد به هر خانه و مزرعه ای که بخواهد وارد می شود و اهالی منطقه باید متکفل علوفه او باشند. آنها حتی تأمین مخارج علوفه اسب را برمخارج تحصیل فرزندان خود ترجیح می دهند و اگر چیزی جهت تبرک نزد ذوالجناح برده شود و او با پوزه خود به آن بزند آن را تبرک کرده می دانند و بیماری که قدرت رفتن نزد طبیب را ندارد به امید شفا پوزه مالیده ذوالجناح را می خواهد. پس از مرگ ذوالجناح، آن را با احترام خاص و مراسم تشییع در کنار شبیه ضریح یکی از ائمه به خاک می سپارند.
در خانه های شیعیان به تعداد افراد خانواده ماکتهای شبیه حرم مطهر ائمه اطهار وجود دارد که به «شبیه روضه» مشهور است.
با نزدیک شدن محرم جنب و جوش عجیبی در منازل شیعیان دیده می شود: وضع زندگی تغییر می کند، لباسهای کهنه از صندوقچه ها بیرون کشیده می شود، میز و صندلی و تخت کنار می رود، فرشها عوض می شود، زنها زیور آلات را بیرون می آورند، النگوهای شیشه ای و چینی را خرد می کنند؟ با ریختن تکه های شیشه اعضای بدن خود را خونین می نمایند، ضجه می کشند، تمام محله های شیعه نشین ماتم می گیرند، حجاب اسلامی رعایت نمی شود، انجمن های مختلفی تحت عنوان «انجمن ماتم» بر پایی مجالس را رهبری می کند. در روز عاشورا دسته های عزا به حرکت در می آیند، بر بدن خود ضربه می زنند به محل هایی که «کربلا» نام گذاری شده می روند و در آنجا شمایل را به خاک می سپارند.