2. علل عملی- عینی مانایی قیام کربلا

اگرچه برخی از علل و ریشه های نظری- علمی، صبغه و سیاق عملی- عینی نیز داشته اند، اما بیشتر در چهارچوب و کانون علمی- معرفتی قرار می گیرند. در این قسمت به برخی از علل و ریشه های عملی- عینی ابدیت و جاودانه شدن قیام عاشورا اشاراتی مجمل خواهیم داشت.

1-2. تبیین فلسفه و حکمت قیام توسط خود امام علیه السلام

به یقین هیچ کس به اندازه ی خود امام علیه السلام نمی تواند هدف ها، انگیزه ها و فلسفه ی قیام خویش را توضیح دهد؛ چه اینکه امام علیه السلام حرکتی منطقی، هدفدار، روشمند و آگاهانه را شروع کردند؛ هدف هایی چون: احیا و زنده نگه داشتن اصول و ارزش های اصیل و حقیقی اسلام، اصلاح امت محمدی (ص)از حیث فکری- اخلاقی و اجتماعی.
زنده کردن سنّت نبوی و میراندن بدعت هایی که در طول نیم قرن وارد فضای فرهنگ و تمدن اسلامی شده است، برقراری عدالت اجتماعی، مبارزه با ظلم و ظالم و نظام سلطه که به دروغ بر اریکه ی قدرت اسلامی تکیه زده و خود را منافقانه جانشین پیامبر اسلام (ص)نامیده است و بیدارسازی جامعه به خصوص نسل جوان( یعنی هدف های فرهنگی، معنوی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ... را بیان داشتند) از دیگر هدف های والای ایشان بود؛ چه اینکه این نکات در مجموعه سخنان امام علیه السلام در قالب خطبه ها، نامه ها، مذاکره ها، گفتمان های گوناگون منعکس شده است و این روشنگری که از مدینه تا مکه و از مکه تا کربلا و تا عصر عاشورا ادامه داشت، ضامن ماندگاری نهضت کربلا و بیداری فزاینده جامعه ی اسلامی و بروز و ظهور قیام های مختلف شده است.

2-2. کلی، نوعی و انسانی بودن قیام کربلا

قیام امام حسین علیه السلام هرگز شخصی، قومی و نژادی نبوده است، بلکه صرفاً مکتبی، ارزش گرایانه و حقیقت جویانه بود و انقلابی درونی و برونی ایجاد کرد و نور و فروغی در دل تاریکی های عقیدتی- اخلاقی جامعه افروخت تا امید، حرکت و حرارت، شور و شعور و شیدایی ایجاد کند و بعثتی دوباره بیافریند.(1)

3-2.الهی بودن انگیزه ی قیام و هدف های نهضت

از جمله عوامل عملی و واقعی ماندگاری قیام کربلا همان خدایی بودن یا رنگ الهی داشتن قیام بود که در حد اعلی، روح نهضت حسینی را تشکیل می داد و هیچ انگیزه ی خودخواهانه، دنیاطلبانه، زراندوزانه و تزویرگرانه و زورمدارانه در آن دیده نمی شد؛ نهضتی خالص برای خدا و رضوان الهی بود؛ چنان که امام حسین علیه السلام از مبدأ تا پایان قیام خدا را در نظر گرفت و تنها تکلیف و مسئولیت الهی را مبنای حرکتش قرار داد و در فرجام قیام که به « شهادت» او منجر شد نیز سخن از « رضا بقضائک، تسلیماً لامرک، لا معبود سواک» سخن می گفت و همیشه و همه جا از توحید، حق، آزادی خواهی و حرّیت طلبی، عزّت و کرامت الهی- انسانی، عدالت، ارزش های اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر فریاد می زد و همه چیز خویش را در راه خدا و برای احیای مکتب اسلام و منطق « وحی» فدا نمود و تنها بندگی خدا، اطاعت از اوامر الهی و خلوص و صداقت همراه با صبر و حلم و بردباری در برابر مشکلات، مصائب و ملالت ها و ملامت ها می توانست « علل پیروزی حقیقی» و جاودانگی و قدسی بودن قیام حسینی قرار گیرد.

4-2. نقش امام سجاد علیه السلام و حضرت زینب (س)و اهل بیت امام علیه السلام در مانایی و جاودانگی قیام کربلا

به یقین یکی از اسرار ماندگاری و فلسفه ی جاودانگی قیام کربلا نقش عملی امام چهارم علیه السلام و زینب(س) قهرمان کربلا و سخن پیامبر (ص)در عالم رؤیا به امام حسین علیه السلام است که فرمود:« ان الله شاء ان یراک قتیلاً و ان راهن سبابا»(2).
دو روی سکه ی قیام حسینی و دو چهره ی عاشورا نشان می دهد که یک چهره اش با « خون» و چهره ی دیگرش با « پیام» سرشته شد تا امام حسین علیه السلام به صورت بسیار حساب شده و با مکانیسم و روش منطقی و آینده نگرانه و آگاهی کامل اجتماعی قیام خویش را سامان دهی نماید تا زن و بچه های امام علیه السلام بتوانند نقش مهمی در رساندن پیام، اهداف، درس ها و عبرت های عاشورا به نسل های حاضر و غایب و حال و آینده داشته باشند که به قول استاد مطهری: « از عصر عاشورا زینب (س)تجلی می کند. از آن به بعد به او واگذار شده بود، رئیس فاضله اوست...»(3) و نوع رهبری صابرانه و بصیر از حضرت زینب (س)و خطبه های او در کوفه و شام، آن هم در شرایط بحرانی و بسیار دشوار و امامت ظاهری کاروان حسینی را به عهده گرفتن و از انسان کامل معصوم که امامت باطنی و حقیقی از آن اوست، یعنی امام سجاد علیه السلام، کاری است بسیار سخت و صعب که معرفتی همه جانبه، همتی بلند، بینشی عمیق و استقامت و پایداری شگرف و شگفت می طلبد و این همه در حضرت زینب(س) جمع بود و از سوی دیگر نقش امام سجاد علیه السلام و خطبه ی ایشان در کوفه و معرفی خود و خاندان پیامبراکرم(ص) و در شام و منبر بسیار معرفت بخش و حماسه آفرینش که کاخ ظلم و ضلالت را لرزاند و ماهیت یزید را افشا کرد و حقانیت امام حسین علیه السلام را اثبات و روشن ساخت تا خفتگان بیدار و دل های مرده زنده گردند و جنبش و جهشی ایجاد شود.(4)

5-2. توصیه های مؤکد و مکرر امامان معصوم علیه السلام بر زنده نگه داشتن قیام کربلا از طرق مختلف مشروع و معقول

این مسئله، یعنی توصیه های مکرر امامان معصوم علیه السلام بر زنده نگه داشتن قیام کربلا، از جمله عوامل مهمّ ماندگاری نهضت کربلاست؛ زیرا یکی از اسرار سفارش به خواندن « زیارت عاشورا»، برپایی مجالس و محافل حسینی علیه السلام و افشای تحلیلی- عقلانی مسلک و مکتب یزیدیان و امویان است؛ چه اینکه التزام عملی و متعبّدانه دوستداران اهل بیت علیه السلام و عاشقان مکتب عاشورا نسبت به زنده نگه داشتن محرم و صفر و یاد و نام امام حسین علیه السلام و کربلا نقش بسزایی در جاودانگی قیام کربلا داشته است.(5)

6-2. نقش امامزادگان در بقای نهضت حسینی

امامزادگان که در آفاق و اکناف بلاد اسلامی، هریک پخش شده اند و در هنگامه حیات، در حال قیام علیه کفر و ظلم نیز بودند و برای آگاهی بخشی و معرفت آموزی مسلمانان تلاش وافی داشتند، نقش برجسته ای در زنده نگه داشتن شور و شعور حسینی و جلوات و جذبات قیام کربلا ایفا کردند.

7-2. نقش عالمان دین و دانشمندان و فقیهان اسلامی و روحانیون در احیای آثار قیام کربلا نباید فراموش گردد.

عالمان دین در راستای تحلیل فلسفه ی قیام کربلا، تبیین شخصیت امام حسین علیه السلام و حادثه ی عاشورا و افشای ظلم و ستم های بیدادگران اموی و عباسی و ... و پاسداشت یاد و نام امامان و معارف و آموزه های اهل بیت علیه السلام نقش خطیری داشتند و در یادسپاری عقلی، عاطفی، عرفانی و سیاسی- اجتماعی نهضت عاشورا رسالت مهمّی را به انجام رساندند و در برابر تحریف ها و انحراف های فرهنگی- تاریخی و محو آثار قیام کربلا از سوی خلفای جور و جبر ایستادگی کردند و با آگاهی و بصیرت و صبر و مقاومت درس ها و عبرت های عاشورا را به نسل های مختلف رساندند.(6)

8-2. ماهیت عاشورا و هویت حقیقی قیام کربلا

یکی از عوامل ماندگاری نهضت کربلا ماهیت و چیستی انقلابی حماسه آفرین این قیام بود که دو عنصر « توحید و عدل» را شعار و جوهره ی خویش قرار داد و توانست سرچشمه نهضت های انقلابی- اجتماعی در طول تاریخ قرار گیرد: از قیام توّابین، زید بن علی و ... تا نهضت اسلامی ایران و حتی الهام بخش شدن برای نهضت های آزادی خواهانه جهان، مثل گاندی و ...(7)

پی نوشت ها :

1. ر.ک به: مرتضی مطهری؛ مجموعه آثار؛ ج 17، صص 105-108 و 442-455.
2. بحارالانوار؛ ج 44، ص 364.
3. مرتضی مطهری؛ مجموعه آثار؛ ج 17، ص 406.
4. عبدالله جوادی آملی؛ حماسه و عرفان؛ ص 332-335.
5. ر.ک: عبدالله جوادی آملی؛ حماسه و عرفان؛ ص 310-316. شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی؛ ص 223-227 و مرتضی آقاتهرانی؛ یاران شیدای حسین بن علی علیه السلام؛ ص 345-346.
6. ر.ک: عبدالله جوادی آملی؛ شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی؛ ص 241-252.
7. ر.ک: محمدرضا حکیمی؛ قیام جاودانه؛ ص 114-136 و هادی قطبی؛ بر ساحل عاشورا؛ ص 248-250.