گفت و گو با عبدالکریم بی آزار شیرازی ،گرد آورنده پنج جلدی عاشورا در سرزمین ها

در سال 1323 در شیراز متولد شد. مقدمات حوزه های دینی را همان جا طی کرد و سطوح عالی و دروس خارج را در قم و نجف اشرف.
از محضر علمای بزرگ از جمله حضرت امام خمینی استفاده کرد و همه بحث های مسایل مستحدثه ایشان را به رشته تحریر در آورد.
در سال 1353 به دریافت گواهی افتاء و اجتهاد از وزاارت علوم و آموزش عالی نایل آمد؛ سال 1354 رهسپار دانشگاه مک گیل کانادا شد، در انستیتو مطالعات اسلامی به تحصیلات دانشگاهی پرداخت و موفق به اخذ درجه M.A در تاریخ و تمدن اسلامی می شد.
از سال 1361 در دانشگاه های ایران تدریس را آغاز کرد و از سال 1362 به عضویت فرهنگی دانشگاه الزهرا در آمد.
از آغاز تاسیس مجمع جهانی التقریب از سوی مقام معظم رهبری به عضویت شورای عالی این مجمع در آمد و یک سال معاون امور بین الملل این مجمع بود.
هم اکنون از سوی دبیر کل مجمع جهانی تقریب ، هیات امنای دانشگاه مذاهب اسلامی و وزیر علوم و تحقیقات و فن آوری، عهده دار ریاست این دانشگاه است.
فرهنگ عاشورا در سرزمین ها نام کتابی است متشکل از چندین مجلد که به چگونگی اجرای مراسم محرم و عاشورا در سرزمین های مختلف جهان پرداخته است. این کتاب و آثار متعدد دیگر درباره امام حسین علیه السلام توسط دکتر بی آزار شیرازی تدوین و تالیف شده است. در این گفت و گو به چند و چون پژوهش های او درباره عاشورا و محرم از نگاه تاریخی و فرهنگی پرداخته ایم.
از چه دوره تاریخی مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسین علیه السلام رایج شده ؟ نحوه این عزاداری را برایمان توضیح دهید و بگویید در روزهای نخست چه گونه و در چه حدی اجرا می شده ؟
سرآغاز مراسم عاشورا و عزاداری برای امام حسین علیه السلام به درستی معلوم نیست، تنها می توان گفت به استناد کتاب اخبار الطوال دینوری، در برابر جشن های دشمنان اهل بیت علیه السلام در روز عاشورا، مجالس عزاداری به طور پنهانی و گاهی آشکار از سوی دوست داران خاندان علوی برگزار می شده است، اما به طور رسمی و علنی بنا به روایت ابن اثیر و دیگران برای نخستین بار توسط آل بویه این مراسم رایج شده است.
معز الدوله دیلمی در دهم محرم سال 352 ق. در بغداد دستور داد که بازارها را تعطیل کنند و به نوحه خوانی بپردازند و در شهر بگردند. آل بویه با دایر کردن مراسم عاشورا، مذهب شیعه را با آرامش و آزادی به کمک علمای اصولی و معتدل چون شیخ گسترش دادند. آل بویه در سوگواری خود بر سینه می زدند و نمد سیاه بر گردن می آویختند و زنان ، موی را پریشان و صورت خود را سیاه می کردند.
آیا عزاداری برای امام حسین علیه السلام فقط محدود به شیعیان می شود یا اهل سنت نیز خود را در این مراسم شریک می دانند ؟
در سابق ، مسلمانان از نظر سیاسی و مساله خلافت به موافقین و مخالفین خاندان علوی تقسیم می شدند ؛ به دسته اول شیعه و به دسته دوم ناصبی می گفتند.پس از عصر بنی امیه و بنی عباس ، ناصبی ها منقرض شدند. بسیاری از مسلمانان که دوست داران اهل بیت بوده و هستند، از نظر فرقه ، پیرو مجتهدین چهار گانه و دسته ای پیرو کتب اربعه حاوی احادیث امام صادق علیه السلام شدند؛ دسته اول را سنی و دسته دوم را شیعه نامیدند.
تقابل این دو عنوان مفهوم مخالفی را پیدا کرد و اکنون تلقی بسیاری این است که هر کس که پیرو مذاهب اربعه است شیعه نیست، پس جزو مخالفین ائمه است ، در صورتی که این کاملا خلاف واقع بوده و ما می بینیم که حتی ابوحنیفه پیشوای مذهب حنفی در کتاب مناقب می گوید : « دشمنی اخباریان با ما برای آن است که ما خاندان رسول و اهل بیت او را دوست می داریم و به فضایل ایشان معترفیم.» و پیشوای شافعیان می گوید: «اگر محبت اهل بیت رفض است ، ای جهانیان بدانید که من رافضی هستم. »
عبدالجلیل قزوینی در پاسخ انتقاد صاحب فضایح، از عزاداری شیعیان برای امام حسین علیه السلام به هم آهنگی علمای شافعی و حنفی در این باره استناد کرده است. شعری را از ابوحنیفه درباره گریه برای امام حسین علیه السلام نقل می کند و در جای دیگر می نویسد :« در همه بلاد، اصحاب شافعی و ابوحنیفه و فحول علما در موسم عاشورا این تعزیت را با جزع و نوحه و زاری داشته اند و بر شهدای کربلا گریسته اند.»
و در جای دیگر می گوید : « مراثی شهدای کربلا که اصحاب ابوحنیفه و شافعی را هست ، بی عدد و نهایت است. » می توان گفت بیش ترین مقاتل توسط علمای اهل سنت نگارش یافته است ؛ به عنوان نمونه ملا حسین کاشفی حنفی با نوشتن کتاب ادبی روضه الشهدا از قرن نهم هجری تا به حال بنای روضه خوانی را در ایران نهاد و با ترجمه آن به ترکی به نام حدیقة السعدا بنای روضه خوانی را در ترکیه گذاشت و هنر گریز به کربلا از ابتکارات این عالم حنفی است.
و نیز در این باره می توان از نوشته های طبری در کتاب تاریخ طبری که اخیرا تحت عنوان « قیام سید الشهدا و خون خواهی مختار » توسط آقای دکتر محمد سرور مولایی ترجمه شده ، سیوطی در« تاریخ الحلقا » کتاب « واقعه کربلا » عباس محمود عقاد که اخیرا توسط یکی ازنویسندگان اهل سنت ، آقای انصاری به فارسی ترجمه و چاپ شده است و سه جلد کتاب « ثارالله» توسط عبدالرحمن الشرقاوی و دیگر نمونه ها یاد کرد.
مراسم عاشورا ، اهل سنت هند را تحت تاثیر قرار داده و موجب تقریب و نزدیکی آنان به شیعه گشته است . آیا اقلیت های مذهبی و یا حتی در کشوری مثل هند، بودایی ها و هندوها خودشان را مقید به انجام این مراسم می دانند ؟ اگر ممکن است مختصری درباره این مراسم و آیین ها برایمان توضیح دهید ؟
بخش بزرگی از منطقه « اوتاپرداش » هند در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی تحت حکومت یک سلسله شیعه ایرانی اداره می شد که در سال 1707از خراسان به هند مهاجرت کرده بودند. مراسم عاشورا در سراسر این منطقه برگزار می شد « وسینان » و « هندوها» نیز در آن شرکت می کردند و از این رو مذهب هند و مراسم آن تاثیر فراوانی بر مراسم محرم در هند گذاشته است که یک نمونه آن، در آب فرود کردن بنای تعزیه در خاتمه مراسم محرم است.
وقایع تاریخی مهمی در روز عاشورا اتفاق افتاده که نقل می شود، وقایعی مثل توبه حضرت آدم علیه السلام، نجات کشتی نوح علیه السلام ، سرد شدن آتش بر ابراهیم علیه السلام، گذشتن موسی علیه السلام از دریای سرخ و ... آیا این ها سند تاریخی دارد ؟ اگر این طور است چه گونه می توان آن را توجیه تاریخی کرد؟
شیخ مفید ( متوفی 413 ق) در کتاب « مسار الشیعه » در حوادث ماه محرم می نویسد : اولین روز محرم، روزی است که خداوند دعای زکریا علیه السلام را اجابت کرد؛ سوم محرم رهایی یوسف علیه السلام از چاهی است که برادران وی را در آن افکنده بودند ؛ پنجم محرم، روز عبور موسی علیه السلام از دریا ؛ هفتم محرم روز تکلم خدا با موسی بر فراز کوه طور سینا ؛ روز نهم ، روز بیرون آمدن یونس بن متی علیه السلام از شکم ماهی و روز دهم ، شهادت ابی عبدالله حسین بن علی علیه السلام در سال 61 هجری است. به همین دلایل بعضی ، فضایلی برای جشن روز عاشورا ذکر کرده اند، که بنا به گفته دکتر قرضاوی، ضعیف و بلکه از نظر ابن تمیعه جعلی است و بنا به تصریح ابن جوزی برای به خشم آوردن شیعیان بوده است.
اما وقایعی چون توبه آدم ، نجات کشتی نوح، سرد شدن آتش بر ابراهیم ، بر فرض صحت، مربوط به قبل از اسلام است و جزو اعیاد اسلامی محسوب نمی شود.
نظر شماره درباره خرافات و رسوم غلط در فرهنگ عاشورا چیست ؟ چه گونه می توان این مراسم را پالایش کرد ؟ آیا اساسا چنین ضرورتی وجود دارد ؟
مراسم عاشورا برای زنده نگه داشتن سرمشق نجات ملت هاست که امام حسین علیه السلام با خون خود در صحرای کربلا نوشتند تا ملت ها خود را تسلیم ستم کاران و استعمار گران نکنند.
از آن جا که این مراسم باعث مرگ ستم کاران است، آنان کوشیده اند که در درجه اول آن را از میان ببرند و اگر نتوانستند، آن را منحرف کنند یا به صورت یک سنت مرده در آوردند و یا آن را آلوده به خرافات کنند. بنابراین ضرورت دارد که علما و دانشمندان و محققینی هم چون استاد علامه مطهری، تبیین این مراسم را به دست گیرند و مانند جامعه پاکستان آن را به دست افراد عامی نسپارند و از ورود هر گونه رسومات غلط و خرافاتی در آن جلوگیری کنند.
چنان که مقام معظم رهبری در مراسم شعر و مولودی خوانی شاعران و مداحان فرمودند در اشعار و مداحی حضرت فاطمه زهرا (س) سید الشهدا علیه السلام و دیگر معصومین ، باید علاوه بر استفاده از مضامین معنوی و تعمیق پیوندهای عاطفی ، فضیلت های رفتاری و عملی این بزرگواران نیز گنجانده شود تا آحاد مردم، اعم از زن و مرد و دختران و پسران جوان، بتوانند این اسوه ها را الگوی اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی خود قرار دهند.
متاسفانه ایادی استعمار می کوشند تا با اقدامات حساب شده و دامن زدن به اختلافات تاریخی و تحریک احساسات میان مسلمانان تفرقه ایجاد کنند، حضرت آیت ا... خامنه ای در این باره فرمودند : این دست های خبیث که دراصل ، مراکز استعماری و استکباری ، آنها را هدایت می کنند، با همه فرقه های اسلامی دشمنند و باید در مقابل اهداف آنها کاملا هوشیار بود.
درباره کتاب «عاشورا در سرزمین ها » برای ما بگویید که چه انگیزه ای باعث جمع آوری و تحریر این کتاب شده ؟
چه گونه این اطلاعات را از اطراف جهان جمع آوری کردید ؟
انگیزه ای که باعث جمع آوری و نگارش کتاب « عاشورا در سرزمین ها » شد، کلام امام خمینی (ره) بود که فرمودند :« در کجا سراغ دارید که ملتی این طور هم آهنگ بشود؟ این ها را در تمام کشورهای اسلامی و ملت های اسلام، سید الشهداعلیه السلام در روز تاسوعا و عاشورا هم آهنگ کرده است ؛ بروید هندوستان همین بساط است ، بروید پاکستان همین بساط است، بروید اندونزی همین بساط است ، بروید افغانستان. هر جا بروید همین بساط است. »
هدف از نگارش کتاب « عاشورا در سرزمین ها » این بود که مردم ایران بدانند که این مراسم منحصر به ایران نیست ، بلکه در همه جهان گسترده است. باید با این شناخت، به جای خصومت با دشمنان فرضی ، به ایجاد ارتباط با سایر دوست داران حسینی بپردازیم. برای هم آهنگی و ارتباط با سایر دوستان برنامه ریزی کنیم و آن را از خرافات بزداییم و عاشورایی زنده بسازیم تا به شعار «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» جامه عمل بپوشانیم.
برای دست یابی به این منظور، توسط معاون پژوهشی سابق وزارت خارجه ، جناب آقای ملکی نامه ای برای تمام سفارت خانه های ایران در کشورهای مختلف جهان فرستادیم. با این پرسش نامه که این مراسم از چه تاریخ ، چه گونه و توسط چه کسانی به آن سرزمین راه یافته ؟ تا چه حد با خرافات و فرهنگ آن محیط آمیخته شده ؟ تا چه اندازه به صورت سنتی و تا چه اندازه به صورت عاشورای زنده در آمده است ؟ پاسخ های رسیده از سراسر جهان آن قدر جالب بود که وزارت خارجه از من تشکر کرد و البته نسخه ای از آن را برای خود نگه داشت.
چرا آن چه درباره ایران نوشته اید تا این حد مختصر و موجز است؟
چون مردم ایران خودشان هر سال شاهد مراسم عاشورا در سراسر ایران هستند و ما تنها به مناطقی چون یزد ، شیراز و خراسان اشاره کردیم که از آن جا این مراسم به کشورهای مختلف انتقال یافته است.