دوباره ماه محرم فرا رسید، با آن شور و حال همیشگی، دوباره شهرهاى ایران زمین سیه پوش شده‌اند و هیئات سینه‌زنى و زنجیرزنى در مساجد و حسینیه‌ها و تکایا آماده برگزارى هر چه باشکوه‌تر مراسم و آئین‌هاى این ایام و عرض ارادت بر ساحت مقدس آقا اباعبدالله الحسین (ع) و شهداى کربلا شده‌اند. اما مسئله که همیشه دغدغه‌هاى خاطر دوستداران و محبان اهل بیت علیهم السلام بوده کیفیت و نحوه برگزارى این عزادارى‌ها و سوگوارى‌هاست به گونه‌اى که هم بتوانیم از این میراث ارزشمند و سرمایه گرانبها که موجب افتخار عالم اسلام و تشیع است بهره معنوى کافى ببریم و هم آن را از آسیب‌هاى احتمالى که تهدید کننده بقا و استمرار آن خواهد بود حفظ کرده و بر نسل‌هاى بعد از خود منتقل کنیم. بدون شک هر مکتب و فرهنگى هر چند غنى و پرمایه نمى‌تواند از تهدیدات، بدایع و دخول اندیشه‌هاى مخرب مبرا باشد و فرهنگ عاشورا و نحوه عزادارى و سوگوارى‌ها هم از این قاعده مستثنى نیست. کما اینکه که مثلا عزادارى‌ها و مجالس بزرگداشت شهداى کربلا که به نوعى مى‌توان گفت احیا کننده مکتب عاشورا است همیشه دستخوش تغییرات و نوآورى‌هایى شده که هر چند بعضى از نوآورى‌ها و تغییرات نگران کننده نیست اما برخى دیگر با شئون اهل بیت علیهم السلام در مغایرت و تضاد بوده خصوصا در چند سال اخیر این روند تهدید کننده رشد قابل توجهى داشته به طورى که در برخى موارد واکنش شدید علما و حتى مردم را در بر داشته است. لذا ضرورى است که با شناخت این آسیبها و عوامل تهدید کننده و همچنین ارائه راهکارهاى اصولى و اساسى براى مقابله با آنها، این فرهنگ مقدس را که خود ضامن بقاى اسلام ناب است حفظ کرده و در راه اشاعه هر چه بیشتر و بهتر این فرهنگ مقدس و غنى گام برداریم.
اما در باب آسیب‌شناسى مراسم سوگوارى و عزا مى‌توانیم این آسیبها را به دو دسته عوامل داخلى و خارجى تقسیم کنیم. آسیب‌هاى داخلى که بسیار هم خطرناک است عواملى است که بیشتر در اثر جهالت و نادانى و عدم شناخت و معرفت صحیح نسبت به واقعه عاشورا و هدفى که مکتب حسینى آن را دنبال مى‌کند به وجود مى‌آید تا از روى عدم اخلاص یا خداى ناکرده اغراض شخصى و ... و البته بد نیست که در اینجا به چند نمونه از آن به‌عنوان مثال اشاره کنیم:
-1 کم کردن اصل هدف و مقصود نهضت امام حسین (ع:) باید گفت متاسفانه بسیارى از ما مقصود اصلى قیام امام حسین(ع) و شهداى کربلا و فلسفه حفظ و احیاى نهضت حسینى را در برگزارى مجالس و مراسمات نادیده گرفتیم و این بسیار خطرناک است. اینکه شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام به نشانه ارادت و اخلاص نسبت به حضرات معصومین علیهم‌السلام اقدام به برگزارى این گونه مجالس مىکنند بسیار خوب است و البته که اگر با کیفیت صحیح و مطلوب انجام گیرد بنا بر روایات متعدد و صریح مایه خیر و برکت چه در دنیا و چه در آخرت و رسیدن به ثواب و پاداش اخروى خواهد شد. اینکه شکى نیست. اما نکته مهم این است که نباید تنها به‌شکل حماسى و صورت زیباى اجراى عزادارى‌ها بپردازیم و از اصل غافل شویم. بایستى در نظر داشته باشیم که آن چیزى که نهضت و قیام عاشورا را تا ابد زنده نگاه مى‌دارد هدف مقدسى است که پیامبر (ص) و ائمه معصومین علیهم السلام به خاطر آن مصائب و رنج‌هاى بیشمارى را متحمل شدند. باید آن اصول و آن اهداف را بشناسیم و مجالس و مراسم‌ها را براساس آن مبانى مدیریت کنیم.
-2 خالى بودن مداحى‌ها و عزادارى‌ها از وعظ و نصایح اخلاقى و دینی: مجالس عزاى ایام محرم فرصت خوبى را براى انتقال نکات اخلاقى و همچنین آشنایى مردم و خصوصا جوانان و نوجوانان با حقیقت دین به وجود مى‌آورد. اما با کمال تاسف در بسیارى از این مجالس، وعاظ و مداحان از این فرصت به وجود آمده بهره لازم و کافى را نمى‌برند و گاها دیده شده که مجلس چندین ساعت به طول مى‌انجامد اما یک نکته اخلاقی، یک حکم و مسئله دینى و فقهى بر مخاطبان عرضه نمى‌شود. اگر ما معتقدیم که امام حسین علیه السلام هدف قیام خود را امر به معروف و نهى از منکر و احیاى سنت جدش رسول خدا (ص) مى‌دانست و اگر مدعى هستیم که دنباله روى مسیر امامت و ولایت هستیم باید تمام تلاش خود را براى احیاى فریضه امر به معروف و نهى از منکر و تعلیم حقایق و احکام دین و اسلام به کار گیریم. اصلا به اعتقاد بنده در این برهه حساس از زمان باید استفاده از این مجالس در جهت امر به معروف و نهى از منکر بخصوص براى قشر جوان و نوجوان ما یکى از اهداف اصلى باشد.
این طور نباشد که اگر جوانى وارد مجلسى از مجالس آقا حسین بن على (ع) مى‌شود بدون اینکه بر اطلاعات دینى او افزود شود یا اینکه یک نکته اخلاقى را فرا گیرد از مجلس خارج شود. متاسفانه امروز شاهد آنیم که جایگاه خطابه و منبر و وعظ در مجالس ما کم رنگ شده است و بسیارى از مجالس حتى بدون یک سخنرانى بر پایان مى‌رسد و باید فکرى به حال آن کرد.
-3 نقل مقتل‌ها و حوادث غیر واقعى و غیر مستند از حادثه عاشورا: گاها دیده شده که بعضى از مداحان و ذاکران اهل بیت علیهم السلام مطالبى را در مراسمات سوگوارى براى عزاداران و مردم عنوان مىکنند که هیچ گونه سند و مدرکى در کتاب‌هاى موجود دال بر وقوع آن نیامده البته همان طور که مقام معظم رهبرى در یکى از سخنرانى‌هاى خود نقل کردند “نباید به دنبال مطلبى باشیم که دقیقا در تاریخ اثبات نشده باشد چون در این صورت هیچ چیز نباید بگوییم بلکه باید به دنبال چیزى باشیم که معقول باشد” البته خود ایشان عنوان کردند که “اگر خواستیم به‌طور هنرى پیرایه‌هایى را به آن بدهیم اشکال ندارد اما به شرط اینکه این پیرایه‌ها همه چیزنشود” .به قول شهید مطهرى این طور نباشد که همه چیز را از لسان الذاکرین بگیریم و همان را بگوییم.
-4 رفتارها و عملکردهاى افراطى و ناشایست در هنگام عزادارى‌ها: در این مورد باید گفت متاسفانه در چند سال اخیر بارها مشاهده شده که در برخى مجالس عزاى اهل بیت علیهم‌السلام رفتارهایى بروز پیدا مى‌کند که برخلاف شئون منزلت حضرات معصومین علیهم السلام بوده و در بسیارى از موارد اسباب تبلیغات سو‌ء از جانب دشمنان اسلام و مذهب تشیع گردیده. رفتارهایى مثل آسیب رساندن بر بدن و خون آلود کردن جسم، برهنه شدن هنگام عزادارى‌ها، عزادارى‌هاى بى‌موقع به طورى که باعث آزار و اذیت دیگران شود مثلا در بعضى از شهرها تا نزدیک‌هاى اذان صبح به عزادارى مى‌پردازند و براى همسایگان هیئت مزاحمت ایجاد مىکنند و این مسئله با هدف و فلسفه عزاى امام حسین (ع) در مغایرت است، چشم و هم‌چشمى روساى هیئت‌ها و رقابت‌هاى پوچ و بى‌فایده مثلا چون فلان هیئت فلان سیستم را دارد ما هم باید داشته باشیم! به کار بردن جملات و کلمات ناشایست توسط بعضى از مداحان که با عظمت خاندان پیامبر (ص) منافات دارد و علما هم اکیدا توصیه کردند که این گونه عبارات در این مجالس استفاده نشود یا مداحى با آهنگ و سبک‌هاى مناسب مجالس لهو و لعب که اخیرا مقام معظم رهبریهم توصیه‌هاى زیادى در این زمینه داشتند، برخى از مداحان به تازگى اشعار یا نوحه‌هاى عزادارى را همراه با سبک‌هاى موسیقى‌ها و ترانه‌هایى که هیچ سنخیتى با مراسم عزادارى ندارد و حتى در برخى موارد با سبک‌هاى مبتذل، به کار مى‌برند که این کارى فوق‌العاده ناشایست است و موجب وهن مذهب و بى‌احترامى به ساحت مقدس ائمه هدى علیهم السلام خواهد بود. هر چند در اخلاص و صدق نیت بسیارى از کسانى که این اعمال و رفتار را انجام مى‌دهند شکى نیست اما به هر حال این گونه رفتارها براى مراسم عزادارى و سوگوارى که از بزرگترین شعایر اسلامى است مخرب و تهدید کننده است.
-5 مسئله دریافت پول و مزد توسط مداحان و ذاکران: متاسفانه این یکى از بدترین آسیب‌هایى است که در این ایام وجود دارد. اخیرا برخى از مداحان اقدام به پخش کردن کارت تبلیغ براى خود نموده‌اند و حتى در بعضى از جاها دفترهایى تحت عنوان دفتر مداحى دایرگردیده که با دریافت پول از مشتریان و معرفى مداح آقا و خانم! براى خود دکان به راه انداختند. بسیار مایه تأسف است که عده‌اى براى سودآورى مادى مراسمات عظیمى مثل عزادارى سید و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) را زیر سوال برده‌اند و این مجالس را که مزین به نام اولیاء الله و مقدس‌ترین و آبرومندترین بندگان خداوند است را با مسائل مادى خدشه‌دار کردند.
به هر حال عواملى که ذکر شد مهمترین آسیب‌هاى فرهنگ عاشورا تلقى مى‌شود و البته مسائل دیگرى هم وجود دارد اما مسئله‌اى که ما نباید به راحتى از کنار آن بگذریم، برنامه‌ریزى‌هاى خطرناکى است که دشمنان اهل بیت علیهم السلام و تشیع و حتى دشمنان اسلام که همیشه به فکر تفرقه در صفوف مسلمانان بودند براى کم رنگ کردن و یا نابودى این فرهنگ عظیم و مقدس انجام مى‌دهند. آنها به این مسئله واقفند که تا زمانى که روح نهضت و قیام عاشورا در بین مردم ما خصوصا نسل جوان و فرهیخته ما وجود دارد به هیچ عنوان نمى‌توانند کوچکترین آسیبى بر سایر ارزش‌ها و اعتقادات و نظام و مملکت اسلامى ما وارد آورند، پس بدیهى است که آنها برنامه‌ریزى‌هاى فرهنگی، تبلیغاتى وسیعى را در جهت خاموش کردن روحیه ظلم ستیزى و عدالتخواهى رهروان حسینى انجام دهند. حضرت امام (ره) فرمودند :“ما هر چه داریم از محرم و صفر است”، یعنى نقطه قوت و اتکا مردم ما همین عاشورا و روحیه شهادت و جانبازى است و همین روحیه باعث شده که ملت ما سال‌ها در مقابل استکبار و دشمنان دین و قرآن سینه سپر کنند. بدیهى است دشمنان ما که همیشه به دنبال نابودى نقاط قوت و پایدارى ملت ما بوده‌اند در قبال این مسئله بى‌کار ننشسته‌اند و ما مى‌توانیم جلوه‌هایى از این کینه و دشمنى را در انفجارهاى مکرر حرمین شریفین عکسریین علیهما السلام و فتاوى خطرناک و تفرقه‌انگیز بعضى از سران وهابیت و یا در اظهار نظرهاى بى‌شرمانه و وقیحانه یکى از نامزدهاى انتخابات ریاست جمهورى ایالات متحده مشاهده کنیم. اما چیزى که مهم است این است که مردم ما و دوستداران اهل بیت علیهم السلام نسبت به این توطئه‌هاى شوم آگاه باشند و آنها را دفع نمایند و البته یکى از مهمترین راهکارها، حفظ وحدت بین فرقه‌ها و مذاهب اسلامى است. مسئله‌اى که بارها و بارها رهبرمعظم انقلاب بر آن تاکید داشتند و در فرصت‌هاى گوناگون آن را یادآورى کردند.
بنا به گفته ایشان ما نباید روى نقاط اعتقادى حساس یکدیگر دست بگذاریم، یعنى نه ما شیعیان کارى کنیم که احساسات آنها جریحه‌دار شود و نه آنها عملکردى برخلاف اعتقادات ما داشته باشند. بزرگترین نیازى که در دنیاى امروز براى مسلمین احساس مى‌شود حفظ وحدت و یکپارچگى و صلابت امت اسلامى است و تنها با چنگ زدن به این مهم است که ما مى‌توانیم اقتدار و قاطعیت خود را در مقابل دشمنان قسم خورده دین و قرآن حفظ کنیم و در مقابل زیاده‌خواهى‌ها و مطامع نامشروع جبهه استکبار بایستیم.
توصیه‌ها:
لازم است روساى هیئات مذهبى و مداحان، سخنرانان و عزاداران مجالس سوگوارى به چند نکته توجه داشته باشند:
-1 جهت‌دار کردن مجالس در راستاى اهداف عزاداری: همان طور که قبلا ذکر شد باید اهداف عزادارى‌ها و فلسفه تجدید آن را شناخت و مجالس را در راستاى رسیدن به آن اهداف مدیریت کرد و لازمه این کار معرفت ، شناخت و بصیرت کافى داشتن در مورد قیام عاشورا است. یعنى باید دید امام حسین (ع) در قیام و نهضت عاشورا به دنبال چه اهداف و مقاصدى بود، همان را اصل قرار داده و مجالس و مراسمات را حول محور همان اصول اداره نماییم.
-2 ایجاد بستر مناسب براى جذب جوانان و نوجوانان: البته در این باب باید گفت: که عشق و ارادت به اهل بیت علیهم السلام و خصوصا حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) در روح و جان جوانان و نوجوانان ما از بدو تولد نهادینه شده، اما با این حال باید این نکته را توجه داشت که امروز دشمنان قسم خورده اسلام و مذهب، نوک پیکان زهرآلوده خود را به سمت اندیشه، افکار و عقاید پاک و مقدس قشر جوان و نوجوان ما نشانه گرفته‌اند و با در اختیار داشتن قدرت رسانه‌اى و تبلیغاتى هجوم فرهنگى عظیمى را براى تضعیف ریشه‌هاى ایمانی، اعتقادى و فرهنگى نسل جوان ما به راه انداختند. لذا در چنین شرایطى مى‌بایست این مراسمات و مجالس را به سنگرى امن براى جوانان و نوجوانان تبدیل کرد و با استفاده از شیوه‌هاى اصولى و راهکارهاى منطقی، آنها را به سمت این مجالس جذب کنیم و از هجمه فرهنگى و تبلیغات مسموم و نامشروع دشمن بکاهیم.
-3 پرداختن به مسائل و معضلات اجتماعى و فرهنگى و شبهات دینى و اعتقادى مردم: یکى از مواردى که مى‌توان براى برگزارى مجالس عزادارى استفاده مفید برد همین موضوع است که نیازها و دردهاى کنونى جامعه در زمینه مسائل اعتقادی، دینی، فرهنگى و اخلاقى را بشناسیم و در همین فرصت‌هاى به وجود آمده به آنها پاسخ گوییم. متاسفانه کسانى که متصدى امور فرهنگى و دینى جامعه هستند مقدارى در این مهم سهل‌انگارى مىکنند. سوال این است که در کدام ایام سال مى‌شود این جمعیت‌هاى عظیم را با این شور و شوق در مساجد و حسینیه‌ها و تکایا جمع‌آورى کرد؟ در چه ایام دیگرى غیر از دهه اول محرم چنین فرصتى براى پاسخ به شبهات دینى و حل معضلات اجتماعى و فرهنگى پیش مى‌آید؟ پس باید فرصت را مغتنم بشماریم و این نیازها و دردهاى اجتماع را به طور علمى تجزیه و تحلیل و مورد کنکاش قرار دهیم و آنگاه آنها را در سخنرانى‌ها و خطابه و منبرهاى ایام محرم مطرح کرده و راهکارهاى اساسى ارائه کنیم. اگر ما این کار را کرده بودیم و مى‌کردیم چه بسا بسیارى از این معضلات و چالش‌هاى امروز اجتماع که خصوصا گریبانگیر نسل جوان ما شده است مرتفع مى‌شد. البته راهکارهاى ما هم باید علمى و منطقى و منطبق با استدلال باشد تا اثر بخشى داشته باشد و براى نسل فهیم و فرهیخته امروز جامعه ما قابل پذیرش باشد.
-4 افزودن معرفت، محبت و ارادت مردم بر ائمه هدى علیهم السلام: در این مراسمات باید شوق و اشتیاق و ارادت مردم را به ائمه اطهار علیهم السلام تقویت کنیم. مقام معظم رهبرى در یکى از سخنرانى‌هاى خود مى‌فرمایند: “حال شما که موسس یا گوینده چنین مجالسى هستید ببینید چه کارى مى‌توانید بکنید که عواطف مردم بر اثر حضور در این مجالس نسبت به حسین‌بن على علیه‌السلام واهل بیت پیغمبر روز به روز بیشتر شود یا ایشان در باب افزایش معرفت به مردم مى‌فرمایند: ویژگى که بایددراین مجالس به وجود آید این است که مردم نسبت به اصل حادثه عاشورا معرفت روشن‌تر و واضح‌ترى پیدا کنند این طور نباشد که ما در مجلس حسین‌بن على علیه السلام بر منبر برویم یا سخنرانى کنیم اما موضوع سخنرانى حضارآن مجلس اعم از جوان و غیرجوان و زن ومرد اهل فکر وتامل را به این فکر فرو ببرد که ما به این مجلس آمدیم و گریه هم کردیم اما براى چه؟ قضیه چه بود؟ چرا باید براى امام حسین علیه السلام گریه کرد؟... اصلا چرا امام حسین علیه السلام به کربلا آمد وعاشورا را به‌وجود آورد؟ بنابراین به‌عنوان منبرى یا سخنران، باید به موضوعاتى بپردازید که جوابگوى چنین سوالاتى باشد.”
و بالاخره نکته آخر اینکه از رفتارهاى غیرمعقول و ناصحیحى که به وجهه این مجالس مقدس آسیب مى‌زند و موجب بدبینى مردم مى‌شود دورى کنیم . یعنى همان مواردى را که در قسمت رفتارهاى افراطى گفته شد را ترک کنیم تا روز به روز برشکوه وعظمت این مجالس افزوده شود وان‌شاءالله وجود نازنین حضرت ولى عصرارواحنا له الفدا از ما راضى و خشنود باشد.
فلسفه تکرار و تجدید عزادارى‌ها: یکى از مهمترین سوالاتى که براى ما پیش مى‌آید این است کهآیا لزومى دارد که ما هرسال این مراسمات را انجام دهیم؟آیا احیاى این مجالس سود و فایده‌اى دارد ؟ و سوالاتى از این قبیل و در این مورد باید گفت در احیاى این عزادارى‌ها به منزله احیاى بسیارى از ارزش‌هاى الهى ودینى و حتى ارزش‌هاى انسانى است .یعنى وقتى ما امام حسین (ع) را به‌عنوان نماد و سمبل ظلم ستیزی، عدالتخواهى،شهادت و جانبازى فى سبیل‌الله مى‌شناسیم. با عزادارى وسوگوارى واحیاى پیام‌هاى عاشورا در واقع اولا اعلام مى‌داریم که ما امتى ظلم ستیز و عدالتخواه هستیم و به دنبال این ارزش‌ها هستیم و مى‌خواهیم این مفاهیم ارزشى ومقدس را زنده کنیم. ثانیا به دنبال آن هستیم که دیگران را هم نسبت به این ارزش‌ها متنبه وآ‌گاه کنیم . امروز بر کسى پوشیده نیست که ما انقلاب‌اسلامى خود را با شعارهاى ظلم‌ستیزى ،عدالتخواهى و زیر بار ذلت نرفتن به پیروزى رساندیم که همگى این ارزش‌ها را از واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) آموخته بودیم یا در جنگ تحمیلی8 ساله یگانه الگوهاى ما شهداى کربلا بودند که توانستیم در مقابل دنیاى استکبار و زیاده خواهان بایستیم ، خوب وقتى ملل دیگر دنیا چه مسلمان،چه غیرمسلمان دیدند که ما با تکیه بر چه اصول وارزش‌هایى توانستیم بر مشکلات و موانع فایق آییم و آن کارهاى عظیم را انجام دادیم کم کم به فکر افتادند و از آن غفلت همیشگى بیدار شدند و توانستند از پیام‌ها و درس‌هاى عاشورا برعلیه استکبار و زیاده خواهان و قلدران دنیا استفاده کنند و خود را از بند حقارت و اسارت و سقوط بیگانگان رها کنند بایداین نکته را در نظر داشته باشیم که احیاى نهضت عاشورا یعنى پایدارى واستمرار استقلال ما مملکت ما وحیثیت وآبروى ما در دنیا. بى‌دلیل نبوده که حضرت امام(ره) همه چیز را از محرم دانستند. ما عاشورا راحفظ مى‌کنیم یعنى اسلام اصیل و ناب را حفظ مى‌کنیم .
یعنی، اعتقادات را حفظ مى‌کنیم، انسانیت را حفظ مى‌کنیم. همان کسانى که امروز به دنبال حقوق بشر هستند،. باید بدانند تمام حقوق بشر در پیام‌هاى عاشورا خلاصه مى‌شود. کسانى که امروز به دنبال عدالت مى‌‌گردند باید آن را در پیام نهضت حسینى بجویند. اصلا به قول شهید مطهرى “عزادارى بر امام حسین یکى از شعارهاى ماست” شعارى که اگر به فراموشى سپرده شود آزادى و آزادیخواهی، عدالت و عدالتخواهی، ظلم ستیزى و دادخواهى و بسیارى دیگر از این مفاهیم که بشر امروز بیش از هر زمان دیگر به آنها راغب است فراموش مى‌شود.
