هرشب یک سوال و پاسخ در مورد ماه محرم و اتفاقات مربوط به آن
سوال پنجم :

تعارض آموزه هاى دینى با یافته هاى علمى در پوشیدن لباس سیاه و سیاه پوش کردن تکایا و محافل چه توجیهى دارد؟ یافته هاى علمى حکایت از تأثیر مثبت لباسهاى روشن در نشاط و شادى و ارتقاء فعالیتهاى انسانى و تأثیر منفى لباس سیاه دراین امور دارد که با سنت رایج دینى در محافل مذهبى مبنى بر سیاه پوشیدن و سیاه پوش کردن در تعارض است به این تعارض چگونه پاسخ مى دهید؟

پاسخ:

تکیه عمده و اساسى این سؤال و ابهام ذهنى، تعارض یافته هاى علمى با آموزه هاى دینى در پوشیدن لباس سیاه و سیاه پوش کردن است. در مقام جواب و زدودن ابهام، اولین گام آن است که آیا چنین تعارضى واقعیت دارد و آیا یافته هاى علمى پوشیدن لباس سیاه را به صورت کلى و در تمام حالات و موقعیت یک پوشش نامناسب مىشمارد؟
واقعیت آن است که چنین تعارضى بین یافته هاى علمى و روانشناسى با آموزه هاى دینى به چشم نمى خورد، و این دو منبع شناخت در این مورد - پوشیدن لباس سیاه - با یکدیگر ناسازگارى ندارند. درست است که از دیدگاه روانشناسى رنگ سیاه به خودى خود نفى هرگونه رنگ است و نمایانگر مرزهاى مطلقى است که در پشت آنها دیگر زندگى وجود ندارد و حیات متوقف مىشود و رنگ سیاه به معناى انهدام، نیستى و پوچى است و نفى دیگر رنگها مى باشد؛اما این نظریه، گوشه اى از یافته هاى روانشناسى است.
یاد آورى این نکته لازم است که پذیرش تأثیر رنگها به این معنا نیست که رنگها در انسان تأثیرى شدید دارند و سریع بر جهتگیرى ذهنى و رفتارى افراد مؤثر واقع مى شوند؛ مثلاً اگر رنگ آبى تأثیر تسکینى و آرامش بخشى دارد، نمى توان از آن به عنوان یک داروى مسکن براى تسکین سریع آن استفاده کرد و یا از رنگ قرمز در ایجاد تحریک سریع بهره جست؛ بلکه تأثیر پذیرفته شده رنگها یک تأثیر جزیى است که در مدت زمان طولانى فرصت بروز پیدا مى کنند.
گوشه اى دیگر یافته هاى روانشناسى، گویاى این حقیقت است که آن گاه رنگ سیاه مفهوم نیستى و پوچى و پایان یافتن را تداعى مى کند که به عنوان انتخاب اول و یا یکى از سه انتخاب اول باشد؛ یعنى در تمام حالات، اولین رنگ انتخاب شده و یا یکى از سه رنگ انتخابى اول براى زندگى (اعم از لباس...)باشد و اگر رنگ سیاه در رتبه هشتم قرار بگیرد، یعنى آخرین رنگ انتخابى در زندگى، رنگ سیاه باشد و در موقعیتهاى نادر و استثنایى مورد استفاده قرار بگیرد، یک تمایل طبیعى، نابهنجار را نمایش مى دهد و نشان دهنده مهار اعمال و تصمیم فرد بر کنترل اوضاع و نشان دهنده مهار اعمال و تصمیمات فرد در زمانى مىباشد که بروز اضطراب قطعى است. محرومیت از چیزى و یااز دست دادن شخصى و یاموقعیتى، انسان را در لبه یک تعارض غیر قابل انکار قرار مى دهد و در این حالت، وى براى به دست آوردن موقعیت قبلى و کنترل اوضاع دست به اقدامات کنترلى مىزند. پوشیدن لباس سیاه، حکایت از تدبیر انسان در چنین موقعیتى دارد؛ یعنى از اقدامات مناسب، طبیعى و بهنجارى است که موجب مى شود انسان بتواند بر اوضاع کنترل داشته باشد؛ زیرا نوعى سکون، سکوت و کاهش تحریک را در پى دارد.
بنابر این از دیدگاه علمى، پوشیدن لباس سیاه و استفاده از رنگ سیاه، حتى در غیر پوشش، همیشه نامناسب نمى باشد و به معناى رسیدن به پایان زندگى و خط پایان عمر و تسلیم شدن نیست و تأثیر منفى و تخریب روانى را در پى ندارد. از این رو پوشیدن لباس سیاه در عزا داى ها و براى شخص مصیبت زده اى که احساس غمگینى مى کند، یک نوع تسکین است و او را در اضطراب ناشى از فقدان شخص محبوب، به سمت سکوت و سکون دعوت مىکند و افزون بر این موجب هم سو ساختن احساسات درونى با فضاى بیرون موجب آرامش مىگردد. شخص غم زده درآغاز قطع دل بستگى، اگر در فضاى شادى آفرین قرار بگیرد، بین حالت درونى خود و وضعیت خارجى، تعارض را مشاهده مى کند و این تعارض هرگز به نفع او نیست. از این رو باید به سمت هم سویى و هماهنگ ساختن درون وبرون برآییم و انتخاب رنگ سیاه در این موقعیتهاى نادر و استثنایى زندگى (یعنى در رتبه هشتم)، چنین تأثیرى دارد. این رنگ، اگر در رتبه هشتم و انتخاب پایانى قرار بگیرد، بر خلاف رنگ سفید، سکوت و سکون و عدم ایجاد هر گونه تحریک روانى و جسمانى و کاهش سایر فعالیتها و کندى و سستى رادر پى دارد که جملگى براى انسان مبتلا به رنج فراق و فرو رفته در درد قطع دلبستگى مفید است و به او آرامش و سکون مى بخشد.
پس، از دیدگاه علمى، رنگ سیاه تأثیرى منفى و نامناسب بر روان و روح آدمى ندارد و در مصائب، کاهش دهنده آلام مى باشد و این گونه نیست که علم آن را کاملاً طرد کند؛ ولى سنتهاى دینى به آن اهمیت داده، دینداران را به استفاده از آن توصیه کند.
از جهت دیگر، درباره تعارض موهوم آموزه هاى دینى، باید بررسى کرد که آیا اسلام براى همیشه و در تمام حالات رنگ سیاه را توصیه مىکند و به تعبیر روانشناختى، براى اولین انتخابها و یا سه انتخاب اول، رنگ سیاه را برمى گزیند و مسلمانان را نیز به این انتخاب دعوت مى نماید؟
باید گفت که نگاه آغازین اسلام به رنگ سیاه، یک نگاه منفى است از اینرو هرگز آن را در حالات عادى و زمینه هاى روزمره زندگى، به عنوان یک رنگ برنمى گزیند و آن را رنگ شیطان و فرعون و سمبل طغیان گرى، ظلم و ظلمت معرفى مىکند و مىفرماید:"لباس سیاه نپوشید که لباس فرعون است".
رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام - همانند علم - رنگ سفید است که امام باقرعلیهالسلام مى فرماید: هیچ لباسى بهتر از لباس سفید نیست. بعد از رنگ سفید رنگهاى زرد و سبز از طرف اولیاى دین توصیه و از جانب اسلام رنگهاى برگزیده هستند. در واقع رنگ سیاه نه انتخاب اول و نه یکى از سه انتخاب اول اسلام، بلکه فقط در موقعیت خاص مانند مصائب و به هنگام ابتلا به غم فراق توصیه شده است از نظر اسلام، رنگ زندگى، حیات، حرکت و تلاش رنگ سفید مى باشد و آرامش بعد از تلاش و کوشش در رنگ سیاه (شب) مىباشد. رنگ سیاه، یعنى همان رنگ شب، موجب آرامش مىشود. تا نفوس را از تعب و رنج روز که در پى تلاش و کوشش به آن دچار گشته است، پناه دهد و آرام سازد.
خداوند نیز در قرآن سیاهى شب را مایه آرامش و روشنایى روز را زمینه تلاش ذکر کرده است.
رنگ سیاه در مکتب اهل بیت، فقط و فقط در مصائب و سوگوارىها مورد استفاده قرار گرفته است؛ یعنى یک انتخاب نادر و استثنایى بوده است و نه انتخابى همیشگى. بنابر نقل ابن ابى الحدید، امام حسن -علیهالسلام در سوگ امیر المؤمنین على -علیهالسلام جامه سیاه برتن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و براى آنها خطبه خواند درنگاه ابتدایى رنگ سیاه، یک رنگ مکروه و ناپسند تلقى مى شود در نماز، لباس سیاه پوشیدن مکروه مى باشد.
در قطب دوم و جبهه دوم تعارض، یعنى آموزههاى دینى نیز لباس سیاه نه تنها صد در صد مورد پذیرش واقع نشده است و آن را مفید و انتخاب اول نیست و به آن توصیه نمى شود، بلکه سیاه تنها در رتبه هشتم و آخرین انتخاب قرار مى گیرد. از این رو تنها در عزاى ائمه هدى - علیهالسلام پوشیدن این رنگ ممنوع نیست، آن هم از این جهت که به واسطه تأثیر روانى آن، موجب سکوت و سکون و آرامش گشته، شخص مضطرب را از مصیبت و حزن به یک آرامش روانى مىرساند و یاحداقل در این زمینه بسیار تأثیر دارد.